سامانه آموزش نقاشی رنگ هنر

در این نوشته به مباحثی مانند " کیوریتور کیست " و " کیوریتینگ چیست " پرداخته، اما به تعاریف آن ها بسنده نمی کنیم. می کوشیم تا ضمن آشنایی با نقش کیوریتور و اصول استاندارد برگزاری یک رویداد هنری (با محوریت نمایشگاه هنرهای تجسمی) ، در مورد آسیب های این حوزه آگاه سازی کرده و راهکارهایی را ارائه کنیم. در فضای هنری معاصر ایران، اهمیت کیوریتینگ یا نمایشگاه گردانی به عنوان یک تخصص نسبتا جدید، روز به روز بیشتر می شود. اما اهمیت پرداختن به این موضوع به دلیل آسیب هایی است که به تازگی آشکار شده است. به عبارت دیگر، اگر قبلا این نقش را تنها هنرمندان، پژوهشگران یا گالری داران با تجربه تری برعهده می گرفتند، در یکی دو سال اخیر، برخی افراد بدون دانش و تخصص کافی (احتمالا به دلیل انگیزه های مالی یا شهرت) و تنها با انتشار فراخوان های رنگارنگ، به این حوزه گام گذاشته اند. رعایت نکردن کمترین استانداردهای لازم، کیوریتینگ را از سطح یک کار تخصصی، به امری عمومی و بی کیفیت تنزل داده است. اگر علاقمند هستید که به عنوان یک کیوریتور هنری فعالیت کنید، مطالعه متن زیر می تواند تا میزانی شما را از وظایف مهمی که باید بر عهده بگیرید آگاه کند.

معنی کیوریتور

واژه کیوریتور ( Curator ) از "مراقبت کردن" گرفته شده و آن را در پارسی، نمایشگاه گردان، هنرگردان و نماگردان نیز معنی کرده اند. برخی به چنین ترجمه هایی ایراد "جامع نبودن" وارد می کنند، اما انتظار اینکه ترجمه یک واژه، تمام معانی نهفته در معادل انگلیسی آن را بیان کند، منطقی نیست. مانند اینکه از واژه بالگرد انتظار داشته باشید تمام ویژگی های پرنده آهنینی را توصیف کند، که نیروی رانش آن با کمک تیغه های افقی چرخنده تامین می شود! البته به نظر نمی رسد واژه انگلیسی Curator نیز دربرگیرنده همه معانی سنتی و جدید آن باشد. بنابراین بهتر است در دام نامگذاری نیفتاده و به شرح و گسترش معانی گوناگون و اصلی این موضوع بپردازیم. کیوریتور به شخصی گفته می شود که بر اساس حوزه تخصص خود، مسئولیت جمع آوری، نظارت، سازماندهی، و مدیریت مجموعه ای از داده ها(آثار) را جهت نمایش در یک بستر و زمینه منسجم، بر عهده دارد. بر این اساس کیوریتور هنری ، عموما با مجموعه ای از آثار هنری معاصر یا تاریخی، و همچنین رویدادهای هنری حقیقی یا مجازی در ارتباط است که خود می تواند تخصص های گوناگونی را شامل گردد. مثلا در تعاریف سنتی، این تخصص در امور موزه می تواند معادل موزه دار نیز باشد. در یک نگارخانه، گاهی مدیر گالری نقش نمایشگاه گردان را در برگزاری یک نمایشگاه نقاشی بر عهده دارد. همچنین یک هنرمند در برگزاری هر چه بهتر نمایشگاه انفرادی و شخصی خود می باید از اصول یک کیوریتور موفق پیروی کند، یا اینکه انجام این امور را به یک متخصص بسپارد.

 کیوریتور ارشد گالری تیت لندن ، Catherine Wood

ویژگی های یک کیوریتور هنری

تخصص علمی و عملی

داشتن تحصیلات و مطالعات مرتبط با زمینه فعالیت، برای یک کیوریتور اهمیت زیادی دارد. این موضوع در گزینش، تفسیر، مفهوم سازی ( conceptualizing ) ، نظارت و چیدمان داده های یک رویداد هنری، در جهت تاثیرگذاری موفق تر و دستیابی بهتر به هدف مورد نظر کیوریتور کمک شایانی می کند. طبیعتا نمایشگاه گردان یک نمایشگاه نقاشی باید تحصیلات مرتبط یا مطالعات کافی در زمینه هنرهای تجسمی ، تاریخ هنر، فلسفه هنر و اقتصاد هنر داشته باشد. به عبارت دیگر کیوریتوری نه لزوما بر پایه سلایق شخصی، بلکه در حالت ایده آل بر اساس چشم اندازها، پژوهش ها و نظریه ها شکل می گیرد تا بدین وسیله به بیان دغدغه ها، ارائه ایده های نو و رشد زبان های هنری جدید بینجامد. در این میان توان عملی کیوریتور معمولا نادیده گرفته می شود، ولی بدیهیست که اشراف عملی اگر شرط لازم نباشد، اما وجود آن می تواند به درک بهتر یک نمایشگاه گردان از وضعیت موجود، تفسیر بهتر داده ها، و همچنین به تعامل بهتر با هنرمندان منجر شود. تخصص علمی و عملی در نهایت یک بخش ماجراست و در صورتی که تجربه کیوریتور در برگزاری رویدادهای مختلف به آن اضافه شود، بسیار کارآمد خواهد بود.

توان برنامه ریزی ، سازماندهی و مدیریت

فرایند به‌کارگیری درست و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه‌ریزی، کنترل و سازماندهی امور، و همچنین هدایت این منابع در جهت دستیابی به اهداف مورد نظر کیوریتور، نیازمند یک توان مدیریتی قوی است. تعامل با هنرمندان، کنترل هزینه ها، زمانبندی درست در اجرا و سازماندهی رویدادها، نظارت بر عملکرد همکاران و دیگر امور، به توان مدیریتی یک کیوریتور وابسته است.

پیگیری رویدادهای هنری جاری

یک کیوریتور موفق نمی تواند در غار تنهایی خود زندگی کند و هر از گاهی به بیرون غار سر بزند! آگاهی از اوضاع جاری در هنر ایران و جهان، و پیگیری و پژوهش در زمینه رویدادهای (سیاسی ، اجتماعی و هنری ) معاصر می تواند افق دید و خلاقیت کیوریتور را در راستای پیشبرد اهداف و برنامه های خود افزایش دهد و تصمیم گیری های او را در مسیر درست تری قرار دهد.

آگاهی از قوانین

این موضوع می تواند از قوانین هنری تا سیاسی، و حتی عرف اجتماعی را در بر بگیرد. مثلا آگاهی از قوانین کپی رایت که در برخی از کشورها به شکل سختگیرانه تری نسبت به ایران اجرا می شود، یک نیاز ضروری است. به جز آن، قوانین سیاسی یا عرف های فرهنگی همراه با ممیزی های زیاد، به ویژه در کشوری مانند ایران نیز ممکن است بر سازماندهی مجموعه، انتخاب هنرمندان، نگارش کاتالوگ، نوع تبلیغات، تم نمایشگاه و غیره اثر بگذارد.

 فراخوان نمایشگاه و سلب مسئولیت از وظایف

مسئولیت پذیری

معتقدم اگر انسان مسئولیت پذیری نیستید هرگز به سمت نمایشگاه گردانی نروید! کیوریتورهای بی مسئولیت، اجرای ناقص برنامه ها، به هم ریختگی تاریخ ها و به چشم آمدن کمبودها را متوجه دیگران می کنند و از پذیرش هرگونه مسئولیتی شانه خالی می کنند. هر چند در اجرای یک فعالیت هنری، همیشه کمبودها و نکات پیش بینی نشده ای وجود دارند اما شما موظف هستید بر طبق برنامه اعلام شده به مخاطبان حرکت کنید یا در صورت لزوم جایگزین های مناسبی را در زمان مناسب در نظر بگیرید.

روابط عمومی

شامل ارتباطات گسترده با هنرمندان، مجموعه داران، مدیران گالری، پشتیبان های مالی و رسانه ها، که می تواند بر ارتقای کیفیت برگزاری در روز افتتاحیه، جذب اسپانسر، تبلیغات و فروش تاثیر بگذارد. همچنین یک کیوریتور باید فن بیان، حوصله پاسخگویی و توانایی اقناع مخاطبان خود را داشته باشد. در این بین تسلط به زبان های خارجی در صورت نیاز به ارتباطات برون مرزی، برای یک کیوریتور موفق عامل تعیین کننده ای است.

 مدیر Swan Hill Regional Art Gallery به همراه دستیاران در حال نصب آثار نمایشگاه

عملگرایی، حساسیت و دلسوزی

یک مدیر پشت میزنشین، هرگز یک کیوریتور موفق نیست! دلسوزی، عملگرایی و حساسیت در اجرای درست امور گاهی یک نمایشگاه گردان را بالای صندلی نصب آثار خواهد برد! ناظر اعمال دیگران بودن و عدم استفاده از روش های عملگرایانه، منجر به عقب افتادن از برنامه ریزی ها و در نهایت اجرای ناقص برخی از اهداف خواهد شد. یک کیوریتور موفق به عنوان مسئول، باید دقیقا در مرکز انجام همه امور و آماده انجام هرگونه فداکاری باشد.

روحیه مشورت پذیری و همفکری

نمی توان انتظار داشت که یک کیوریتور جمع همه خوبان باشد! بنابراین داشتن روحیه همفکری و مشاوره برای یک متخصص نیز لازم است و انجام کامل و صحیح همه امور برگزاری یک نمایشگاه، از توانایی یک فرد خارج است. در چنین شرایطی کیوریتور می تواند با توجه به بودجه خود، برخی از امور را با مسئولیت و نظارت خویش، برون سپاری کند یا از مشاوره دیگران بهره مند شود. به عنوان مثال، نمی توان انتظار داشت که کیوریتور برای برگزاری یک رویداد سالانه که نیاز به راه اندازی یک وب سایت دارد، برنامه نویسی بلد باشد! اما در عین حال حتما مسئولیت اشتباه در عملکرد وب سایت، با کیوریتور خواهد بود. همانطور که گفته شد متناسب با بودجه و زمان و سطح برگزاری، بخش های دیگری مانند مارکتینگ یا بازاریابی، روابط عمومی، تبلیغات و غیره نیز می توانند برون سپاری شوند.

 عکسی از نمایشگاه پیکاسو در زوریخ - 1932

اصول ، شرایط و چگونگی برگزاری یک نمایشگاه نقاشی

برگزاری نمایشگاه فرصت دیده شدن را برای یک هنرمند فراهم می کند. هر چند نوشتار این بخش را با محوریت نمایشگاه نقاشی تنظیم می کنم اما با اندک تغییراتی می تواند برای سایر رشته های هنری نیز مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین این اصول به صورت استاندارد بوده و شما می توانید متناسب با روحیه و شرایط خود تغییراتی در آن ها ایجاد کنید.

انتخاب آثار: این بخش خواه از آثار جاری هنرمند باشد و خواه به قصد برگزاری یک نمایشگاه، اهمیت زیادی دارد. فراموش نکنید که یک نمایشگاه خوب در یاد مخاطبان باقی خواهد ماند. هرگز سعی نکنید به جای انتخاب آثار با کیفیت(از لحاظ معنا و تکنیک)، مخاطبان خود را با صحبت های پیچیده و تبلیغات فریب دهید. آثار شما بهتر است همسو با استیتمنت ( Statement ) یا بیانیه هنری شما باشند. ابعاد و تکنیک آثار نیز بهتر است نزدیک به هم بوده و زیاد متفاوت نباشد. همچنین نوع ارائه کارها (قاب) نیز بهتر است متناسب و تا حد امکان یکدست باشد. در غیر این صورت، مرحله چیدمان آثار شما در گالری سخت تر خواهد بود. این مورد در نمایشگاه های گروهی عموما بر عهده کیوریتور است و نیازمند تعامل با هنرمندان، بدون تحمیل خواسته های غیر منطقی بر آن هاست.

هزینه نمایشگاه: شما باید هزینه برگزاری یک نمایشگاه با کیفیت را محاسبه و مدیریت کنید. این هزینه ها می توانند شامل قاب و پاسپارتو ، اجاره گالری ، طراحی کارت و پوستر ، حمل و نقل آثار ، چاپ کاتالوگ ، تبلیغات ، مراسم روز افتتاحیه و نگارش نقد باشند اما بهتر است هزینه های پیش بینی نشده دیگری را هم در نظر داشته باشید. در نمایشگاه های گروهی این هزینه ها سرشکن می شود.

نمونه ای از  فراخوان همه چیز آزاد

انتخاب مضمون: انتخاب درون مایه برای نمایشگاه های انفرادی الزامی نیست اما فراموش نکنید که انتخاب یک تم مناسب و برگزاری نمایشگاه در یک بستر و زمینه منسجم، می تواند ضمن مفهوم سازی ( conceptualizing ) ، بر اثرگذاری و جذابیت آن بیفزاید. مضمون نمایشگاه و استیتمنت باید همسو و هماهنگ باشند. همچنین انتخاب یک مضمون می تواند برای تبلیغات موثرتر مفید واقع شود. انتشار یک فراخوان بدون عنوان و استیتمنت، و با شرایط همه چیز آزاد! بیشتر چیزی شبیه به شوخی خواهد بود!

انتخاب فضا و Decoration : ممکن است بسته به سیاست نگارخانه ها، نتوانید در هر جایی آثار خود را نمایش دهید. اما با توجه به کثرت گالری ها در ایران (بهتر است بگوییم شهر تهران) می توانید یک انتخاب خوب داشته باشید. سراغ گالری هایی بروید که مدیران آن ها به شما احترام می گذارند و با برنامه ریزی های شما هماهنگ می شوند. فضای گالری باید متناسب با تعداد و اندازه آثار شما بوده، و نورپردازی استانداردی داشته باشد. به عنوان مثال شما نمی توانید آثار بزرگ خود را در نگارخانه ای که بازدیدکننده در آن امکان فاصله گرفتن از اثر را ندارد، نمایش دهید. همچنین به تعداد میهمان های روز افتتاحیه خود و نسبت آن با گنجایش گالری توجه کنید. در نظر داشته باشید که اگر نمایشگاه شما دارای یک تم خاص است، ممکن است نیاز داشته باشید تغییراتی در ظاهر و فضای گالری ایجاد کنید.

تاریخ برگزاری: همیشه بر اساس تقویم و جنس مخاطبان خود زمانبندی کنید. به عنوان مثال، قرار گرفتن یک تعطیلی در بین نمایشگاه شما، از کیفیت آن خواهد کاست. یا اگر جنس مخاطبان شما را دانشجویان علاقمند به هنر و جوانان تشکیل می دهند، ممکن است فصل تابستان برای شما مناسب نباشد. انتخاب ماه های خاصی در زمستان نیز ممکن است روز افتتاحیه شما را با ریسک مشکلات آب و هوایی مواجه کند. همچنین زمان برگزاری می تواند در نوع برگزاری شما اثرگذار باشد. به عنوان مثال، در ماه رمضان نمی توانید در روز افتتاحیه از مخاطبان پذیرایی کنید و همزمانی ساعت افتتاحیه با ساعت افطار احتمالا بازدیدکنندگان کمتری را به نمایشگاه خواهد کشاند. معمولا روز جمعه به عنوان تاریخ گشایش نمایشگاه، انتخاب مناسب تری برای شما خواهد بود.

حمل و نقل آثار: این مورد را دست کم نگیرید چون آثار شما، سرمایه های شما هستند. اگر به عنوان کیوریتور فعالیت می کنید، حتما و دقیقا مسئولیت حفظ و نگهداری آثار هنرمندان با شماست. آثار را تک تک در جعبه یا نایلون های ضربه گیر (حباب دار) بسته بندی کنید. در نوع چیدمان آن در ماشین های باربری نظارت کنید و راننده را متوجه حساسیت خود در ارتباط با این موضوع بکنید.

نگارش استیتمنت: این مورد نیازمند یک ادبیات استادانه است. فراموش نکنید که Statement یا بیانیه در واقع نوشته ای در جهت توضیح هر چه بهتر کارها و ایده های شماست. از شعار دادن، بیان ایده های کلیشه ای و دستمالی شده، گنگ نویسی و نوشتارهای طولانی پرهیز کنید. قرار نیست در متن استیتمنت خود قصه هزار و یک شب تعریف کنید! به شکلی صادقانه از انگیزه ها، الهامات، معانی و تکنیک آثار خود بنویسید و در مورد خودتان مبالغه نکنید. بیانیه هنری شما باید به معنی واقعی کلمه، موجز باشد.

 تصویر کاتالوگ نمایشگاه نقاشی های یک هنرمند

تبلیغات: این مورد برای دیده شدن زحمات شما بسیار مهم است. طراحی کارت ، پوستر و کاتالوگ را به یک گرافیست بسپارید و بر آن نظارت کنید. دست آخر خروجی نهایی را چندین مرتبه بازبینی کرده و نسخه هایی از آن را برای انتشار در فضای مجازی و چاپ بهینه کنید. از انتشار بی هدف و اسپم گونه تبلیغات نمایشگاه در هر جا پرهیز کنید چون کلاس کاری خود را زیر سوال خواهید برد! سعی کنید هنرمندان پیشکسوت، دوستان و افراد مهم خود را به صورت شخصی به نمایشگاه دعوت کنید. پوستر نمایشگاه خود را در مجلات و گروه های مرتبط منتشر کنید. چاپ کاتالوگ نیز در راستای تبلیغات ارزیابی می شود. این کاتالوگ شامل بیوگرافی شما، استیتمنت و تصاویر آثارتان خواهد بود که نمایشگاه شما را ماندگار کرده و مخاطبان بیشتری را از آن آگاه خواهد کرد. درج خبر در خبرگزاری ها، نگارش نقد و برنامه هایی مثل سخنرانی در روز گشایش و پایان نمایشگاه نیز از دیگر فعالیت های تبلیغی حساب می شوند.

 چیدمان ماهرانه در نمایشگاه Ross Art Museum - سال 2014

چیدمان آثار: بسیاری از هنرمندان و کیوریتورها این بخش را خراب می کنند! چیدمان درست آثار نیازمند حساسیت و صرف وقت است. آثار را قبل از نصب در کنار دیوارها با فاصله مناسب چیدمان کنید تا یک طرح و ایده اولیه را شکل بدهید. سپس با جا به جایی آثار، بهترین حالت ممکن را پیدا کنید. فاصله استاندارد بین آثار را حفظ کنید و آن ها را بیش از اندازه به هم نچسبانید. به این فکر کنید که کسی از بیشتر شدن فاصله آثار گله نخواهد کرد اما  فشردگی چیدمان، نمایشگاه شما را تبدیل به جمعه بازار خواهد کرد. به لحاظ ارتفاع، یک افق دید میانگین را در نظر بگیرید، به طوریکه نیاز چندانی به بالا یا پایین آوردن سر خود برای مشاهده کارها نداشته باشید. در نهایت نیاز خواهید داشت تا لیبل هر اثر شامل عنوان، تکنیک، شماره و تاریخ اثر را در یک برگه A6 ، با کمی فاصله در کنار یا زیر هر کار بچسبانید. هرگز بر روی آثار یا قاب خود چیزی نچسبانید. بهتر است قیمت آثار را نیز روی لیبل درج نکنید و برای آن یک بخش جدا طراحی کنید. لیست قیمت ها را به مدیر فروش یا مسئول گالری تحویل دهید.

قیمت گذاری: دچار سندروم توهم قیمتی نباشید! یک قیمت گذاری متعارف و معقول می تواند مناسب باشد. در عین حال ارزش آثار خود را دست کم نگیرید. برای این مورد با مدیر گالری نیز باید مشورت کنید. ضمنا مطالعه مطلب زیر تا حدودی می تواند برای شما مفید واقع شود:

نحوه قیمت گذاری تابلوهای نقاشی

با توجه به توضیحات بالا، وظیفه یک کیوریتور تنها انتشار یک فراخوان، دریافت پول و چیدمان اتفاقی چند اثر در کنار یکدیگر نیست. در حقیقت اساس وجود کیوریتور به دلیل هر چه بالا بردن کیفیت انتخاب آثار ، و همچنین برگزاری و نمایش هر چه بهتر یک رویداد هنری در یک بستر منسجم، برای جهت بخشی و تاثیرگذاری بیشتر آن است. عدم اطلاع از اصول لازم در این زمینه، با روح انجام چنین فعالیتی کاملا در کنتراست است. قرار نیست کار کیوریتور به عنوان یک حرفه، فی سبیل الله باشد! بسته به نوع فعالیت گاهی درآمد حاصل از کیوریتوری بر اساس دریافت بخشی از درصد فروش آثار حاصل می شود. گاهی از طریق اسپانسر پرداخت می شود. گاهی از سرمایه شخصی هنرمندان یا بودجه دولتی پرداخت شده و گاهی نیز ترکیبی از این موارد است. اما اگر عمل کیوریتور بدون رعایت استانداردهای لازم، تنها در جهت کسب منافع مادی یا شهرت باشد در نهایت راه به جایی نخواهد برد و خورشید تا ابد پشت ابر نخواهد ماند.